PROBAS SELECTIVIDADE 7 - A CRISE DA RESTAURACIÓN

TRABALLO SOBRE A CRISE DA RESTAURACIÓN.

ORIENTACIÓNS: Baseándote nos seguintes documentos debes compoñer un texto sobre a crise da Restauración, aberta coa perda das colonias ultramariñas en 1898. Na redacción debes abordar as seguintes cuestións:

-A disposición do Exército a participar e tutelar a vida política, que culmina no pronunciamento de 1923.

-A agudización dos problemas bélicos en Marrocos, exemplificada no desastre de Annual.

-A exasperación da crise social, coa folga de 1917 como expresión representativa desta.

-A crise política, manifestada na inestabilidade gobernamental que reflicte a insostibilidade do modelo bipartidista e o crecente protagonismo de forzas políticas alleas a este (republicanas, de esquerda, nacionalistas…).

-O pronunciamento de Primo de Rivera e a instauración da ditadura, como demostración final da incapacidade do réxime constitucional de enfrontar eficazmente os problemas.

Doc. 1.-Artigo publicado na revista El Ejército Español en 1905:

“Aos separatistas cataláns dilles que xa rematou a época das contemplacións; que de hoxe en diante non se poderá berrar „¡Morra España! sen que quen o berre saiba que é perigosísimo o berralo. Aos gobernos dilles que tamén pasou a época en que poidan amosárense débiles; que é preciso arrincar de raíz a semente separatista custe o que custe. E ás Cortes dilles así mesmo que se por imprevisión dos lexisladores non hai leis contra o separatismo, as fagan axiña, porque entrementres o Exército aplicará a lei suprema, a que dita o seu inquebrantable amor a España unha e intanxible”.

Doc. 2.-A UGT e a CNT convocan unitariamente a folga xeral en agosto de 1917:

“Pedimos a constitución dun Goberno Provisional que asuma os poderes executivo e moderador, e prepare, previas as modificacións imprescindibles nunha lexislación viciada, a celebración de eleccións sinceras, dunhas Cortes Constituíntes que aborden en plena liberdade os problemas fundamentais da constitución política do país. Mentres non se acade ese obxectivo, a organización obreira está absolutamente decidida a manter a súa actitude de folga. Cidadáns: non somos instrumentos de desorde, como na súa impudicia nos chaman con frecuencia os gobernantes que padecemos. Aceptamos unha misión de sacrificio polo ben de todos, pola salvación do pobo español, e solicitamos o voso concurso. ¡Viva España!”.

Doc. 3.-Viñeta alusiva ao desastre de Annual (1921)	Doc. 4.-A inestabilidade dos gobernos, 1917- 1922:

Doc. 5.-En setembro de 1923, o xeneral Primo de Rivera xustifica así o seu golpe de Estado, aprobado pola Coroa:

“Españois: Chegou para nós o momento máis temido que esperado (...) de atender o clamoroso requirimento de cantos amando á Patria non ven para ela outra salvación que liberala dos profesionais da política, dos homes que por unha ou outra razón nos ofrecen o cadro de desventuras e inmoralidades que comezaron o ano 98 e ameazan a España cun próximo fin tráxico e deshonroso. A mesta rede da política de concupiscencias colleu nas súas mallas, secuestrándoa, ata a vontade real (...).

Pois ben, agora imos solicitar todas as responsabilidades e gobernar nós ou homes civís da nosa moral e doutrina.

Non temos que xustificar o noso acto, que o pobo san demanda e impón. Asasinatos (...), atracos, depreciación da moeda (...), rastreiras intrigas políticas tomando por pretexto a traxedia de Marrocos (...), precaria e ruinosa a produción agrícola e industrial, impune propaganda comunista, impiedade e incultura, xustiza influída pola política, descarada propaganda separatista (...). Non vimos chorar penas e vergoñas, senón poñerlles pronto radical remedio, para o que requirimos o concurso de todos os bos cidadáns”.

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++


COMPOSICIÓN:

Entre 1875 e 1923 estivo vixente en España o réxime da Restauración, un sistema deseñado basicamente polo político liberal conservador Antonio Cánovas del  Castillo coa finalidade de frear as conquistas democráticas que se produciran durante o Sexenio Revolucionario. Este sistema caracterizouse por descansar sobre tres principios: a monarquía constitucional, a quenda pacífica entre os partidos liberais no poder, e o transaccionismo en materia de dereitos e deberes. En síntese, funcionou como un réxime oligárquico, clerical en moitos aspectos, sen democracia, pseudoparlamentario, no que o caciquismo e a fraude electoral contribuían a asegurar o monopolio do poder e a hexemonía económica e social por parte dos grupos dominantes.

Politicamente o sistema mantívose estable ao longo do reinado de Alfonso XII e a Rexencia de Maria Cristina de Habsburgo ata finais do século, cando empezaron a cobrar forza o movemento obreiro, as accións violentas do anarquismo e os movementos de carácter rexionalista e nacionalista. A insurrección cubana e a posterior guerra cos Estados Unidos –o desastre do 98-, que supoñen a perda definitiva das posesións españolas en América e o Pacífico, non provocaron a quebra do sistema político nin unha grave crise económica, pero puxeron de manifesto a incapacidade da oligarquía dominante para modernizar o país que ía gobernar o rei Alfonso XIII ao acadar a maioría de idade. A conmoción do desastre do 98 forzou aos partidos dinásticos a iniciar unha política reformista. Pero tanto os proxectos renovadores do conservador Maura, como os do liberal Canalejas, non conseguiron modernizar en profundidade o vello sistema da Restauración nin democratizar realmente a vida política do País.

Os documentos que se nos presentan a continuación dánnos unha idea da incapacidade do sistema da Restauración para solucionar, na súa etapa final, os múltiples problemas existentes dentro do marco constitucional. Isto vai propiciar que o xeneral Miguel Primo de Rivera, en 1923, encabece un golpe de Estado que poña fin ao réxime liberal, exercendo o poder de forma ditatorial ata 1930.

Tas o desastre do 98, existía no seo do Exército un ambiente de frustración e resentimento, ao responsabilizar do fracaso aos políticos. Os militares fóronse pechando progresivamente nunha actitude de defensa corporativa dos seus intereses e desde posturas cada vez máis conservadoras e autoritarias. Se ao longo do século XIX coas súas accións apoiaban a unha ou outra facción política liberal, agora considerábanse salvadores da patria e a unidade nacional, tal como se reflicte no doc. 1, que é un artigo publicado na Revista El Ejército Español de 1905, coincidente no tempo co asalto de oficiais da guarnición de Barcelona contra redaccións de prensa satírica nas que se defendía o catalanismo e se criticaba ao Exército. A Lei de Xurisdiccións de 1906 deulle ao Exército máis folgos ao someter a código militar o xuízo de delitos de opinión e obra contra a unidade da patria e contra o exército. A creación das Xuntas de Defensa en 1916 non veu senón agudizar máis esa crecente influencia dos militares na política do país. Como consecuencia das guerras coloniais existia un número excesivo de oficiais con relación ao de soldados e un agravio comparativo entre os africanistas, -que obtiñan ascensos por méritos de guerra- e os peninsulares, estes últimos organizados nas Xuntas para reclamar aumento salarial, a fin da discriminación nos ascensos e para culpar ao Goberno dos males do exército e do país.

Certos sectores da oposición coidaban que o exército podería sumarse a un movemento que esixise a renovación política nacional. Os acontecementos posteriores demostrarían que as súas reivindicacións tiñan pouco que ver coas dos distintos sectores sociais e máis ben eran de carácter corporativista en defensa dos seus intereses. O uso do exército cada vez con máis frecuencia  como axente represor nos episodios revolucionarios , contribuiu a facelo presentarse como unha solución de forza capaz de salvar á monarquía.

Desde a Conferencia de Algeciras de 1906, España chega a acordos con Francia para compensar a perda de Cuba e Filipinas co dominio colonial do norte de Marrocos, que se materializan coa creación en 1912 dun protectorado que vai dende Larache até Melilla. As tribus bérberes desa rexión montañosa (O Rif), as chamadas cabilas, dominadas por caudillos locais como Abd El-Krim, opostas ao dominio español, van converter a cuestión marroquí  -a ocupación e pacificación do territorio- nun problema de primeira magnitude para os gobernos españois, causando graves tensións políticas, militares e sociais, que terán como punto álxido o desastre de Annual ao que alude a viñeta do doc. 3, grave derrota do exército español en Marrocos producida en 1921 como consecuencia dunha ofensiva militar levada a cabo polo xeneral Silvestre sen contar coas precaucións necesarias, mala equipación e adestramento das tropas, que supuxo a morte de máis de 10.000 soldados españois. Das consecuencias desta derrota militar falaremos máis adiante.

A neutralidade de España na Primeira Guerra Mundial (1914-18) favoreceu unha importante expansión económica ao convertirse o noso país en subministrador de produtos industriais e agrarios dos países belixerantes. A demanda exterior estimulou o crecemento da produción, pero tamén trouxo consigo un aumento dos prezos e unha inflación sen precedentes. Fronte ao facil enriquecemento dos industriais – que acudiron á especulación en lugar de mellorar o sistema produtivo- as clases populares viron empeorar o seu nivel de vida, ao non ir a inflación acompañada dun aumento dos salarios.

A conxuntura económica derivada da I G.M. acentuou as diferencias sociais e creou un clima de tensión que se fixo máis evidente cando a crise da posguerra puxo fin ao periodo de euforia económica. Esa tensión estoura en 1917 coa protesta xeralizada de carácter antigubernamental na que se viron implicados os partidos situados á marxe do turno dinástico, os militares – como vimos anteriormente- e as organizacións obreiras. A estas últimas fai referencia o doc. 2, onde observamos como a UGT e CNT, co apoio do PSOE, deciden facer un chamamento á folga xeral en agosto dese ano; prooposta que non debía finalizar até que se formase un goberno provisional que convocase cortes constituíntes. Dita folga tivo unha incidencia desigual, con episodios violentos en certas capitais e a correspondente acción represiva, condenando en consello de guerra aos promotores.

A consecuencia máis importante dos acontecementos de 1917 foi a formación de sucesivos gobernos de concentración. Tal como se aprecia no doc. 4 , esa sucesión de gobernos evidencia que non conseguiron consensuar un programa común que dera satisfacción a todas as forzas políticas que os compuñan. A dimisión frecuente de ministros e a retirada do apoio dos partidos ao Goberno na convicción de que estar no poder acarreaba máis prexuício cá beneficios, estaba á orde do día. Por iso se voltou á quenda dinástica na que se coñeceron até 10 cambios de Goberno en cinco anos. A pesar de recurrir á fraude electoral, ningún partido dinástico reuniu a maioría parlamentaria necesaria para gobernar, sendo constante o recurso a medidas de excepción, a suspensión das garantías constitucionais e á clausura do parlamento.

Os acontecementos de Annual de 1921, acabaron por crispar á opinión pública. A prensa e os contrarios á intervención colonial culparon da derrota ao Goberno e o Exército, e acentuosuse máis o distanciamento entre os militares e a clase política. A iniciación dunha investigación parlamentaria – o denominado Expediente Picasso- provocou fortes debates nas Cortes e contou coa oposición do Exército, que quería frear ese asunto xa que do mesmo se podían derivar responsabilidades dos mandos militares e mesmo implicar ao propio Alfonso XIII. Desde as filas socialistas, co apoio republicano, esixíronse medidas drásticas que apuntaban directamente ao exército e o Rei pola súa amizade co xeneral Silvestre, quen, presionado polo monarca, se tería visto impulsado a a comezar a ofensiva sen tomar as debidas precaucións.

Días antes da data prevista para a discusión do Expediente Picasso nas Cortes, prodúcese o13 de Setembro de 1923 o golpe de Estado do xeneral Miguel Primo de Rivera, que se pronuncia contra a legalidade consitucional, declara o estado de guerra e esixe o traspaso do poder aos militares. Tal como se recolle no doc. 5, Primo de Rivera xustifica o golpe de Estado na idea de que o réxime constitucional estaba desprestixiado e bloqueado pola incapacidade dos gobernos para controlar unha situación de terrorismo, radicalización dos “separatismos”, e de grave perigo de revolución social. Presenta a súa acción non como un fin, senón como un remedio, enchendo o seu discurso de pretensións rexeneracionistas e mesmo moralistas, ao centrar a crítica na “vella política” para gañarse a adhesión popular mediante acenos populistas.

Ao día seguinte do pronunciamento, Alfonso XIII chama a Primo de Rivera para que asuma o poder, aceptando así o golpe de Estado. A situación non era unha excepción en Europa; en países como Italia, Hungría, Polonia, Iugoslavia ou Portugal, con problemas similares, tamén estaban tomando o poder gobernos autoritarios ou fascistas, dentro dun contexto de crise xeral do sistema liberal.

Iníciase así unha Dictadura, primeiro militar, e logo civil, que se prolongará por espazo de sete anos (1923-30).